وصیت نامه
2. رعایت آدابی که مربوط به بدرقه جسم مادی ما، جسد و روح محتضر است.در این مقاله، درمورد “وصیت”، یکی از کارهایی که باید قبل از مرگ خود، و زمانی که در قید حیات هستیم، به آن بپردازیم، صحبت می شود.
وصیت، نشانه دقت و اهل حساب و کتاب بودن فرد است. وصیت نشان می دهد که، فر د بر دیون مادی و معنوی خود، طلبکاری ها و بدهکاری های خود چه بر مردم و چه بر خدا آگاه است و قصد پرداخت و تسویه حساب دارد. وصیت احترام به حقوق دیگران است و همواره انسان را یاد مرگ مرگ می اندازد. و هر چیزی که انسان را به یاد مرگ بیندازد، در اسلام به آن سفارش شده است.چیزی که بین مردم رایج است؛ این است که تصور دارند، وصیت صرفاً راجع به مسائل مادی است و یا حداقل بیشترین سهم وصیت مختص وصیت است. اما باید بدانیم که اینگونه نیست. در مباحث زیر بیشتر با وصیت آشنا خواهیم شد.
تعریف وصیت: وصیت چیزی است که انسان در آن سفارش می کند که بعد از مرگش برا او کارهایی را انجام دهند، یا بگوید بعد از مرگش چیزی از مال او، متعلق به چه کسی است، یا برای اولاد خود و کسانی که اختیار آنان با اوست؛ قیم و سرپرست تعیین کند. وصیت یا مربوط به اموال و دارایی است یا مربوط به غیر اموال و دارایی و هر کدام احکام جداگانه ای را دارد.(2) از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که می فرمایند:
” سزاوار نیست برای مرد مسلمان شبی را سحر کند، مگر اینکه وصیت او زیر سرش باشد.”(3)
وصیت با مهمترین چیزی که انسان در روز قیامت، به آن نیازمند است؛ شروع می شود و سپس با سایر مواردی که در اولویت هستند، ادامه پیدا می کند. در وصیت باید به مسئله تجهیز، کفن، دفن و سایر مراسم خاکسپاری پرداخته شود، و همچنین حقوق دیگران را نام برده و درصدد رد مظالم دیگران باشد یا از صاحبان آنها به هر صورت که شده حلالیت طلبید.
مواردی که لازم به وصیت است
1. نماز و روزه قضا
2. خمس و زکات
3. حج(در صورت استطاعت)
4. رد مظالم
5. بدهی های مالی
واجبات وصیت
الف. اگر انسان، نماز و روزه قضا دارد؛ باید وصیت کند که از مال خودش مقداری را جهت ادای نماز و روزه قضایش به فردی که نماز و روزه استیجاری(4) قبول می کنند، پرداخت کرد. و اگر مالی نداشته باشد و احتمال می دهد که کسی بدون پول برایش این کار را می کند، باز هم واجب است که در وصیت خود به نماز و روزه قضایش بپردازد.
ب. اگر خمس، زکات، مظالم و حج بدهکار است، باید فورا بپردازد و اگر نمی تواند، چنانچه از خودش مال دارد؛ باید در وصیت ذکر کند.
ج. بدهکاری های میت، باید قبل از تقسیم مال، از اصل مال میت پرداخت گردد؛ حتی اگر میت در وصیت ذکر نکرده باشد.
مستحبات وصیت
الف. وصیت کننده، بین والدین و فرزندان و وارثین هیچگونه تبعیضی قائل نشود و حق هریک را بیان کند. خداوند در سوره بقره، آیه 180 می فرمایند:
” بر شما مقرر شده است که چون مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی برجای گذارد؛ برای پدر و مادر و خویشاوندان(خود) به طور پسندیده وصیت کند. (این کار) حقی است بر پرهیزگاران.”
ب. از خواسته هایی که برای ورثه و بازماندگان دشوار و بعضا ناممکن است خودداری نماید.
ج. مقداری از ثلث مال خود را برای کسانی که وارث او نیستند، تعیین کند و برای خود صدقه جاریه، قرار دهد. مثل ساختن مدرسه، درمانگاه، مسجد و …
البته وصیت منحصر به موارد فوق نیست و شخص باید به گونه ای وصیت کند که هیچ امری در حقوق مردم و حقوق الهی که بر عهده اش است فراموش نشده باشد و مبهم نباشد.
اجرای وصیت برعهده کیست؟
اجرای وصیت، بر عهده کسی که فرد وصیت کننده، وصیت خود را در زمان حیاتش بر عهده او گذاشته است و فردی که مخاطب است؛ هم اجرای وصیت را پذیرفته باشد. اگر فردی وصیت کند و کسی را در زمان حیاتش مخاطب قرار نداده باشد؛ بعد از مرگ او کسی مسئول وصیت او نیست؛ مگر اینکه فردی خیّر و یا وراثی مسئولیت پذیر داشته باشد و آن وصیت را انجام دهند.
البته در مورد نماز و روزه قضا، باید بدانیم که فقط نماز و روزه قضای پدر برعهده فرزند مذکر ارشد خانواده است.
بهتر است هر کس قبل از مرگش، آنچه که نیاز دارد؛ خود تهیه کند و امیدی به ورثه نداشته باشد، چون امکان کم کاری و کوتاهی های آنان زیاد است.
“زاد وتوشه تهیه کنید که بهترین توشه پرهیزگاری است.”(5)
1. سوره آل عمران، آیه 185
2. آداب بازگشت (از وصیت تا قبر)، تالیف امیررضا نیستانی، واحد فرهنگی هیأت روضه الشهداء، رمضان 1391 شمسی. ص 3.
3. وسائل الشیعه، باب1، به نقل از . آداب بازگشت (از وصیت تا قبر)، تالیف امیررضا نیستانی، واحد فرهنگی هیأت روضه الشهداء، رمضان 1391 شمسی، ص 2
4. کسانی که در قبال دریافت پول، نماز و روزه قضای میت را ادا می کنند. به نماز و روزه ای که به آن ها داده می شود، نماز و روزه استیجاری می گویند.
5. سوره بقره، آیه 197
6. . آداب بازگشت (از وصیت تا قبر)، تالیف امیررضا نیستانی، واحد فرهنگی هیأت روضه الشهداء، رمضان 1391 شمسی. بخش اول: اعمال قبل فوت، وصیت
ماءمعین