اجرای مراسم ترحیم عرفانی به همراه سازهای نی و دف
مشاوره

انواع مرگ

وقتی سخن از «مرگ» به میان می آید، احتمالاً یاد تشییع جنازه و از کار افتادن قلب و اعضای حیاتی بدن می افتیم. علتش آن است که ما مرگی، غیر از مرگ طبیعی نمی شناسیم. برخی از ما فکر می کنیم، مرگ، دوران از بین رفتن و در زیر خاک پوسیدن است در حالی که امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند: «…الناس  نيام إذا ماتوا انتبهوا…» (1) (مردم خوابند وقتی که بمیرند بیدار می شوند.)
بمیرید پیش از آنکه بمیرید!
غیر از مرگی که ما تجربه می کنیم، یعنی جدا شدن روح از جسم مان، موجودات دیگر، حتی ملائکه نیز، مرگ را تجربه می کنند؛ حتی حضرت عزرائیل (ع).«كُل‌ُّ نَفس‌ٍ ذائِقَه‌ُ الْمُوت‌ِ ثُم‌َّ أِلَیْنَا تُرجعُون‌َ» (2) (هر نفسی‌ چشنده‌ مرگ‌ است‌، آنگاه‌ به‌ سوی‌ ما بازگردانیده‌ خواهدشد.)

مرگ به طور کلی، به مرگ اجباری و مرگ اختیاری تقسیم می شود. مرگ اجباری مرگی است همه گیر و مرگ ارادی فقط مخصوص انسانهاست. مقصود از آن این است که فرد از مسائل جسمانی گذر کند و توجه اش فقط و فقط به خداوند متعال باشد. در مقابل این معنا، یعنی مشغول بودن به دنیا، انسان را دچار مرگ در حال زندگی می کند.

این همان معنای «بمیرید، پیش از آنکه بمیرید» است. امام علی (ع) فرمودند: «موتوا قبل أن تموتوا، شوقا إلى الثواب و خوفا من العقاب » (3) (پیش از آنکه بمیرید، بمیرید؛ آنگونه که به ثواب شوق داشته باشید و از مجازات بهراسید.)

در تفسیری از این سخن امیرمؤمنان (ع)، آمده است: جمله ی امام به این معناست، که انسان باید طوری زندگی کند که انگار هر لحظه، لحظه ی مرگ اوست. در این صورت، باید برای کسب رضایت خداوند بکوشد و از گناه دوری گزیند. (4)

مرگ های رنگی
مرگ های اختیاری از منظر ائمه (ع) و قرآن به چند دسته تقسیم می شود: (5)

1- مرگ دل
اسلام به روح و نفس آدمی توجه شایانی دارد بدین جهت قرآن كسانى راكه داراى روح بى تفاوت و قساوت قلب هستند مردگان دانسته است. خداوند به پیامبرش مى فرماید: «انّك لاتسمع المَوتى» (6) (تو نمى توانى مرده دلان را شنوا كنى.

چنانچه حضرت على علیه السلام نیز درباره انسانى كه شیفته دنیاست مى فرماید: «و اماتت الدّنیا قَلبه» (7) (دنیا دل او را میرانده است)

امام علی (ع) فرمودند: «كسانى كه فساد و منكرات را مشاهده مى كنند و هیچ گونه عكس  العملى از خود نشان نمى دهند و نه تنها با دست و بیان جلوگیرى نمى كنند بلكه قلبشان هم از گناه ناراحت نیست، اینان مردگانى هستند در میان زنده ها. اگر در قبرستان مردگان به حال افقى هستند، این بى تفاوت ها مردگان عمودى و زنده نما هستند» (8)

2- مرگ سرخ
مرگ سرخ بنا بر روایات در دو معنی آمده است:
الف) مرگ سرخ به معنای مرگ خونین. واژه شناسان حدیث، بر این اعتقادند که «الموت الاحمر» (مرگ سرخ) به معنای مرگ خونین است. (9)

امير المؤمنين (ع) فرمودند: «پيشاپيش قائم مرگ‏ سرخ‏ و مرگ سفيد و ملخى فصلى و ملخى غير فصلى كه همچون خون سرخ رنگ است خواهد بود اما مرگ‏ سرخ‏ بوسيله شمشير است…» (10)

ب) مرگ در اثر از بین رفتن اثرات دین و یا فقر دینی.
امام صادق (ع) فرمودند: فقر مرگ سرخ است، راوى گويد: به امام صادق (ع) عرض كردم: مقصود نداشتن دينار و درهم است؟ فرمودند: «نه، بلكه فقر و نداشتن دين است.» (11)

3. مرگ سفید
این نوع مرگ، که شیوع آن در آخرالزمان در روایات پیش بینی شده است، «الموت الابیض» خوانده می شود و به معنای مرگ ناگهانی است. (12)

از امام علی (ع)، روایت شده است که فرمودند: «پيشاپيش قائم مرگ‏ سرخ‏ و مرگ سفيد…» (13)

4- مرگ بر اثر جنایت
مرگ در اثر جنایت به کشتن خود و کشته شدن به خاطر قتل  دیگری (قصاص)، اختصاص دارد. مرگی که انسان به اختیار خود برمیگزیند و هر دو از گناهان کبیره به حساب می آیند.

5. مرگ سیاه
همچنین در کتابهای حدیثی به «مرگ سیاه» و «مرگ سبز» نیز اشاره شده است. مرگ سیاه در اثر هر نوع خفگی ایجاد می شود. مرگی که بر اساس تفسیر برخی عرفا، گاهی در اثر خفقان ظلم و ستم حکام ایجاد می شود. (14)

یک نکته درباره ی انواع مرگ
پیش از آنکه از بیان ائمه (ع) بهترین نوع مرگ را بیاوریم، خوب است نکته ای را درباره ی انواع مرگها، ذکر کنیم. مرگ، چه در اثر بیماری باشد، چه ناگهانی باشد و چه به صورت طبیعی اتفاق بیفتد، لزوماً به معنی خوب یا بد بودن میت نیست. به حکایت زیر توجه کنید:

امام صادق (ع) فرمودند: «روزى موسى به همراه يكى از بهترين‏ يارانش براى مناجات روانه ی طور شد، و آن مرد در دامنه كوه نشست و موسى به بالاى كوه صعود كرد و به مناجات پرداخت، وقتى موسى به پايين كوه رسيد، مشاهده كرد حيوانات وحشى آن مرد را تكه تكه كرده‏اند، بسيار متأسف شد، در همان لحظه به او وحى رسيد: “او نزد من مرتكب گناهى شده بود و من خواستم تا (با اين مرگ‏ فجيع) گناه او آمرزيده شود و با قلبى پاك و پرونده‏اى عارى از گناه به ملاقات من بشتابد.”» (15)

بهترین مرگ
به طور کلی، اگر انسان پیش از مرگ توبه کند و بمیرد، خوب از دنیا رفته است و اگر در حالی بمیرد که خشم و غضب خداوند، شامل حالش باشد، مرگ بدی دارد. فرقی نمی کند که این مرگ، مرگ ناگهانی باشد یا در اثر بیماری و یا کشته شدن.

از امام سجاد (ع) پرسیدند: بهترین مرگ چیست؟ فرمودند: «هنگامى كه از ساختن خانه فارغ شده باشد»، گفتند اين مطلب را توضيح دهيد، امام‏ (ع) فرمودند: «يعنى هنگامى كه از گناهان توبه كند، و بر كارهاى خير مداومت نمايد، و محبوب و بزرگوار بر خداوند وارد شود.» (16)

امّا در میان مرگها، به طور خاص، بهترین مرگ، شهادت در راه خداوند دانسته شده است. امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند: «مرگ با طالب شتابگر است، از مرگ نجات پيدا نمى‏كند چه آن كس كه در خانه خود مقيم است و نه آن كس كه از مرگ فرار مى‏كند. بهترين‏ نوع مرگ‏ شهادت است قسم به كسى كه جان على بن ابى طالب در دست اوست هزار ضربت شمشير در ميدان نبرد نزد من آسانتر است از اينكه در بستر بميرم.» (17)

رسول گرامی اسلام (ص)، نیز فرمودند: «… آبرومندترين مرگ‏ كشته شدن شهيدان [است]…» (18)

توبه کنیم پیش از آنکه…
در انتهای این مطلب، به سخنی تفکربرانگیز از امیرمؤمنان اشاره می کنیم که می فرمایند: «قصد ما این است که نمیریم تا توبه کنیم، ولی توبه نمی کنیم تا اینکه می میریم.» (19)

پی نوشت:
1. منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى) ؛ ج 10 ؛ ص397؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 5/3، تولید موسسه ی نور
2. سوره ی عنکبوت، آیه ی 57
3. منهاج البراعة في شرح نهج البلاغة (خوئى)، ج 4، ص: 402؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 5/3، تولید موسسه ی نور
4. همان
5. تقسیم بندی این بخش از مقاله، با استفاده از مقاله ی انواع مرگ، فرآوری: زهرا انصاری نسب به نقل سایت تبیان http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=217635
6. النمل، آیه 80
7. نهج البلاغه، خطبه 85؛ با استفاده از سایت تبیان، همان مقاله
8. همان، خطبه ی 51؛ با استفاده از همان مقاله
9. ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن ؛ ج‏4 ؛ ص266؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 5/3، تولید موسسه ی نور
10. الغيبة للنعماني / ترجمه فهرى ؛ متن ؛ ص325؛ با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث 5/3، تولید موسسه ی نور
11. أصول الكافي / ترجمه مصطفوى ؛ ج‏3 ؛ ص366؛ با استفاده از همان نرم افزار
12. فرهنگ ابجدى ؛ متن ؛ ص9؛ با استفاده از همان نرم افزار
13. الغيبة للنعماني / ترجمه فهرى ؛ متن ؛ ص325؛ با استفاده از همان نرم افزار
14. ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن؛ همان.
15. جزائرى، نعمت الله بن عبد الله، قصص الأنبياء ( قصص قرآن – ترجمه قصص الأنبياء جزائرى) – تهران، چاپ: اول، 1381 ش. ؛ با استفاده از همان نرم افزار
16. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ايمان و كفر ( ترجمه كتاب الإيمان و الكفر بحار الأنوار جلد 64 / ترجمه عطاردى) – تهران، چاپ: اول، 1378 ش. ؛ با استفاده از همان نرم افزار
17. نهج البلاغه. فيض خطبه 122. ؛ با استفاده از همان نرم افزار
18. كراجكى، محمد بن على، گنجينه معارف شيعه إماميه / ترجمه كتاب كنز الفوائد و التعجب – تهران، چاپ: اول، بى تا. ؛ با استفاده از همان نرم افزار
19. شرح ابن ابی الحدید ج 20 ص329؛ به نقل از پایگاه شهید آوینی، بان احادیث موضوعی، ذیل واژه ی توبه

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا